1960-1969

 Gebeurtenissen en ontwikkelingen

Dekolonisatie

• In hoog tempo worden de meeste overblijvende kolonies, vooral in Afrika, onafhankelijk. Met de onafhankelijkheid komen echter ook nieuwe problemen: veel landen worden al snel politiek instabiel en lokale leiders, legerleiders en zelfbenoemde "volksvertegenwoordigers" strijden om de macht. Het resultaat is meestal dat een dictatuur wordt gevestigd in de voormalige kolonie waarbij de potentiële rijkdommen van het land in de zakken verdwijnen van de dictator en zijn achterban. Het ironische van deze zakkenvullerij is dat de verkregen rijkdommen nu bijna geheel naar westerse banken, beleggingsfondsen en groeimarkten gesluisd worden. De inheemse bevolking is veelal slechter af onder de nieuwe situatie dan onder het voormalige koloniale bewind. Tijdens het koloniale bewind werd een deel van de winsten die in het land gemaakt werden weer geïnvesteerd in infrastructuur en objecten als ziekenhuizen en scholen in de kolonie zelf.
• Op zoek naar een nieuwe identiteit na de koloniale periode wordt er geëxperimenteerd met diverse Marxistische modellen waaronder ook Communisme.
• In Congo (Leopoldville) probeert de provincie Katanga zich onafhankelijk te maken, en komt het tot een burgeroorlog.
• Wellicht nog bloediger is de Biafra-oorlog tussen Nigeria en de opstandige provincie Biafra (1967-1970).

Lage Landen

• De wederopbouw wordt afgesloten, al blijft de woningnood nog schrijnend. In Nederland komt een einde aan de geleide loonpolitiek, en de ene loongolf volgt op de andere. Geleidelijk aan doen koelkast, wasmachine, telefoon, televisie en auto hun intrede in de huishoudens en het straatbeeld.
• De Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog wordt eindelijk bespreekbaar gemaakt door Jacques Presser in het tweedelige standaardwerk Ondergang. Voor een breder publiek zingt Rika Jansen ook in 1965 het lied "Amsterdam huilt". In 1960 is het Anne Frankhuis opengegaan als museum.

 

Vietnam was na de onafhankelijkheid verdeeld in een noordelijk en een zuidelijk deel. Het noordelijke deel was communistisch, het zuidelijke deel was pro-Amerikaans. De verdeling was oorspronkelijk bedoeld tijdelijk te zijn, tot verkiezingen hadden plaatsgevonden, maar geen van beide helften leek van zins deze daadwerkelijk doorgang te doen vinden. Wel was er in het zuiden een communistische guerrillagroep, in het Westen bekend als de Vietcong.

De Amerikanen sturen 'militaire adviseurs' naar Zuid-Vietnam, en raken geleidelijk aan steeds meer betrokken in de oorlog. Uiteindelijk wordt in 1964 de Amerikaanse aanwezigheid op grote schaal opgevoerd, met zowel grondtroepen als grootschalige bombardementen op Noord-Vietnam. Ondanks steeds hardere militaire acties slagen Amerikanen en Zuid-Vietnamezen er niet in om de tegenstander echt terug te drijven.

Amerika

• De Cubaanse Revolutie leidt tot spanningen tussen oost en west die zelfs bijna tot een derde wereldoorlog voeren. De mislukte landing in de Varkensbaai door tegenstanders van Fidel Castro is feitelijk op touw gezet door de CIA, en president John F. Kennedy heeft er toestemming voor gegeven. De Russische regering bouwt op het eiland bases voor kernraketten. De Amerikaanse vloot neemt posities in om Russische schepen met raketten tegen te houden. De wereld slaakt een zucht van verlichting als de Russen de steven wenden en terugkeren naar hun land.
• In de Verenigde Staten ontstaat er weerstand tegen de oorlog in Vietnam. Sommigen, vooral jonge linkse mensen, achten de oorlog een foute inmenging in een binnenlands conflict. Hiertegenover stelt de gevestigde orde de dominotheorie: als Vietnam communistisch werd, zouden vervolgens een voor een ook de andere landen in de regio volgen. Daarnaast zijn er problemen wegens de vele doden die de oorlog eist, het schijnbare gebrek aan vooruitgang, en berichten van ernstige mensenrechtenschendingen (zoals het bloedbad van My Lai) door de Amerikanen en Zuid-Vietnamezen.
• President Lyndon Johnson haalt bij de eerste voorverkiezingen van 1968 zo weinig stemmen, dat hij zijn kandidatuur voor een tweede termijn intrekt. Na een rumoerige campagne, waarin Robert Kennedy wordt vermoord en studenten een varken kandidaat willen stellen op de Democratische Conventie, wordt de Republikein Richard Nixon gekozen. In plaats van de beloofde vrede brengt hij voorlopig echter een intensivering van de oorlog.
• Succes van de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten. President Lyndon Johnson ondertekent in 1964 de 'Civil Rights Act'. Maar er groeit naast de vreedzame Burgerrechtenbeweging ook een militante stroming van zwarte jongeren: de Black Panther Party, die zich laat leiden door de visie van de vermoorde activist Malcolm X. zijn in de steden toenemende spanningen en botsingen tussen zwarten en de politie. En in de zuidelijke staten pleegt de racistische Ku Klux Klan aanslagen op zwarte burgers die gebruik willen maken van hun verworven burgerrechten. Uiteindelijk wordt in 1968 de leider van de burgerrechtenbeweging, Martin Luther King, in Memphis vermoord.

Wetenschap en techniek

• De meest in het oog springende ontwikkeling is ongetwijfeld de ruimterace tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie met als hoogtepunt de eerste maanlanding.

IC's worden ontwikkeld wat de rekenmachine binnen bereik van (vooralsnog rijke) particulieren brengt.

• De eerste harttransplantaties worden in Kaapstad uitgevoerd door Christiaan Barnard.
• Introductie Anticonceptiepil
• In de burgerluchtvaart nemen straalvliegtuigen de intercontinentale verbindingen over: de Amerikaanse DC-8 en de Boeing 707, en de Franse Caravelle. Fokker ontwikkelt de F28 Fellowship, maar verreweg het meest verkochte vliegtuig ter wereld is in deze jaren de Fokker Friendship.

Suriname

• De Surinaamse politiek wordt gedomineerd door Jopie Pengel, die van 1963 tot 1969 premier is.

Radio & Televisie

• De eerste kleurentelevisie en hifi-radio. De eerste
• The Jerry Lewis Show en later ook Hollywood Palace worden uitgezonden.
• Elvis Presley heeft zijn eigen tv-special in de jaren 60, dat bekend staat als de Comeback Special.
• The Beatles treden op in Ed Sullivan Show.
• Nancy Sinatra heeft haar eigen tv-special, genaamd Moving With Nancy.
• Dean Martin presenteert zijn eigen show, The Dean Martin Show.
• De commerciële zeezenders, Radio Veronica voorop, worden zeer populair. De Nederlandse omroepen proberen met Hilversum 3 de concurrentie aan te gaan, maar voorlopig tevergeefs. Het REM-eiland voor de kust bij Noordwijk wordt door de regering niet ongemoeid gelaten. De voorstanders van "vrije televisie" krijgen echter met een eigen legale omroep, de TROS, een voet tussen de deur in Hilversum en Bussum. En in plaats van commerciële omroep krijgt Nederland de STER.
• De intrede van de televisie veroorzaakt een complete verandering in het interieur van de woonhuizen. De (eet)tafel met de lamp erboven verdwijnt als het centrale punt van de huiskamer. Nieuw centrum is het bankstel, waarvan alle componenten gericht staan op het middelpunt: het tv-toestel.
• De televisieserie "De bezetting", gepresenteerd door Lou de Jong, maakt eindelijk de gebeurtenissen in het bezette Nederland bespreekbaar in de huiskamer. "De Ondergang" door Jacques Presser geeft velen voor het eerst inzicht in de wijze waarop een complete bevolkingsgroep werd afgevoerd en omgebracht. De cineast Louis van Gasteren brengt in "Begrijpt u nu waarom ik huil?" (1969) Een LSD-sessie in beeld, gegeven door Prof. J. Bastiaans aan een concentratiekampslachtoffer.
• In de tweede helft van het decennium komt er een tweede net. Met als gevolg dat het gezin moet kiezen: Nederland 1 of Nederland 2: de Rudi Carrell Show of een natuurfilm?
• Het satirische programma van de VARA, Zo is het toevallig ook nog eens een keer vergelijkt de beeldcultuur met een godsdienst. Dit leidt tot heftige reacties. Vooral Mies Bouwman, bekend van Open het Dorp, moet het ontgelden.

Popmuziek

• In de eerste jaren zijn rustigere varianten van de rock-'n-roll toonaangevend, met name Cliff Richard & The Shadows en Helen Shapiro uit Engeland en Connie Francis en Wanda Jackson uit de USA.
• De opkomst van de beatmuziek uit Engeland, met voorop The Beatles, The Yardbirds, de Rolling Stones, The Who en The Hollies.
• De protestzangers: Bob Dylan, Donovan, Joan Baez, Melanie en in Nederland Boudewijn de Groot.
• De bloei van de undergroundmuziek van The Doors, Steppenwolf, Led Zeppelin, The Velvet Underground, Pink Floyd, Frank Zappa en The Mothers of Invention

Kunst

• Kenmerken van het postmodernisme in de beeldende kunst zijn: eclecticisme, kritiek op instituten, deconstructie, relativisme en massamedia. Voorbeelden van postmoderne beeldend kunstenaars zijn: Andy Warhol, Jeff Koons en Roy Lichtenstein.
• Op-Art, met bijvoorbeeld Victor Vasarely
• Stromingen in de film zijn de Nouvelle Vague in Frankrijk en de 'spaghettiwestern' van Sergio Leone.
• Een serie actiefilms met als held James Bond veroorzaakt een rage. Enkele titels zijn On Her Majesty's Secret Service, You Only Live Twice, From Russia with Love en Goldfinger. Deze rage werd in hetzelfde decenia ook geparodeerd, waaronder met de Matt Helm-reeks van Dean Martin en Casino Royale van David Niven en Peter Sellers.
• Andere populaire films uit de jaren 60 waren onder meer The Nutty Professor, Viva Las Vegas, A Hard Day's Night en Bye Bye Birdie.
• Wim Sonneveld laat door Seth Gaaikema de Amerikaanse musical My Fair Lady vertalen en heeft er groot succes mee. Annie M.G. Schmidt weigert een vertaalopdracht en schrijft samen met componist Harry Bannink de musical Heerlijk duurt het langst, met in de hoofdrol Conny Stuart.

 

Sociaal-economisch

Andere gebeurtenissen in de jaren zestig

• De armenzorg wordt hervormd tot sociale bijstand door de gemeentes. In België ontstaan daartoe de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn, in Nederland de Sociale Diensten.
• Jongeren komen in opstand tegen de starre verhoudingen in de maatschappij. In universiteitssteden vinden studentenrevoltes plaats, met bezetting van universiteitsgebouwen.
• Stakingen in Frankrijk, Mei 1968
• Snelle economische groei in het Westen; opkomst van Japan als economische grootmacht

Jongerencultuur

• Zie provo, flowerpower

Gezondheidszorg

• In 1968 breekt de Hongkonggriep uit die tot 1970 ongeveer 1 miljoen mensen het leven kost.
• De eerste harttransplantaties worden uitgevoerd in Kaapstad.

Godsdienst

• Paus Johannes XXIII roept het Tweede Vaticaans Concilie bijeen, dat in de jaren 1962-1965 veel vernieuwingen doorvoert. De Heilige Mis zal voortaan worden opgedragen in de volkstaal in plaats van in het Latijn, en de priester zal daarbij met het gezicht naar het kerkvolk staan. Behoudende katholieken spreken van een Tweede beeldenstorm.
• De Rooms-Katholieke Kerk trekt de "leer van de collectieve schuld der Joden" in. Paus Paulus VI bezoekt de synagoge van Rome en de staat Israël. Het in 1960 opgerichte Secretariaat van de Eenheid komt onder leiding van kardinaal Willebrands tot een betere verstandhouding met de Wereldraad van Kerken en de Oosters Orthodoxe Kerk.

 

Mode

• Nieuwigheden zijn de panty en de maillot.
• Vrouwen steken het haar hoog op en gaan zelfs pruiken dragen.
• De rokken worden nauwer en korter. Londen wordt The Swinging City, Carnaby Street wordt een modecentrum, en Twiggy in een minirok van André Courrèges of Mary Quant een stijlicoon.
• Jongens laten hun haar groeien en dragen spijkerpakken of ribfluwelen kleren.

 Belangrijke personen internationaal

• John F. Kennedy
• Lyndon B. Johnson
• Robert McNamara
• The Beatles
• Brian Wilson
• Nikita Chroesjtsjov
• Fidel Castro
• Martin Luther King
• Mao Zedong
• de Rat Pack
• Charles de Gaulle
• Alexander Dubček
• Che Guevara
• Robert F. Kennedy